آشنایی با گرایش کنترل کیفیت در مهندسی صنایع (مفاهیم، ابزارها و کاربردها)

همانطور که در مقاله مهندسی صنایع چیست نیز اشاره شد، امروزه با پیشرفت صنایع و ایجاد کارخانه‌های متعدد نیاز به کارشناسان کنترل کیفیت برای تولید محصولات با کیفیت و استاندارد از مسائل مهم در صنعت به شمار می‌رود. به کارگیری مهندسینی که در یک حیطه متخصص باشند به یکی از دغدغه‌های کارفرمایان تبدیل شده است. رشته‌ی مهندسی صنایع با دارا بودن دروس مرتبط با کنترل کیفیت می‌تواند نقش مهمی در تربیت کارشناسان حرفه‌ای ایفا کند. در این مقاله به معرفی شغل یک کارشناس کنترل کیفیت که در رشته‌ی مهندسی صنایع تحصیل کرده است خواهیم پرداخت.

کنترل کیفیت چیست؟

کنترل کیفیت فرایندی است که از طریق آن یک کسب و کار به دنبال اطمینان از حفظ یا بهبود کیفیت محصول خواهد بود. این فرایند شامل موارد زیر خواهد بود:

• سیستم نظارت
• ارزیابی و بهبود کیفیت محصولات
• ارزیابی خدمات برای برآورده شدن انتظارات مشتریان
• اجرای صحیح الزامات قانونی

در واقع در کنترل کیفیت با کشف عیوب، خطاها و ناکارآمدی‌ها در فرآیند تولید برای بهبود و کاهش این خطاها اقدام می‌شود تا محصول نهایی با نهایت کمال ممکن تولید و توزیع شود.

 با پیاده‌سازی اقدامات کنترل کیفیت سازمان‌ها می‌توانند اطمینان حاصل کنند که محصولات آن‌ها با استانداردها و مشخصات کیفی مورد نظر تطابق دارند. این کار به افزایش بهبود در تأمین نیازهای مشتریان منجر خواهد گردید و همچنین شهرت و اعتبار شرکت را در بازار افزایش می‌دهد، به همین دلیل است که تقریبا تمام سازمان‌ها و کسب و کارهای تولیدی نیازمند تیم کنترل کیفی هستند تا همواره بهترین محصول یا خروجی را تولید کنند.

به‌کارگیری نیروهای متخصص کنترل کیفیت با نتایج زیر همراه خواهد بود:

• بهبود شهرت شرکت
• رعایت استانداردها و مقررات مربوطه
• ارائه محصولات با کیفیت بالاتر
• افزایش رضایت
• بالا رفتن میزان وفاداری 
• حفظ مشتری
• شناخت بهتر برند 
• متمایز شدن از رقبا 

کنترل کیفیت در صنایع مختلف

در هر سازمان با توجه به محصول و صنعت حوزه کنترل کیفیت متفاوت خواهد بود. برای مثال در ساخت و تولید هواپیما، کنترل و تضمین کیفیت از اهمیت زیادی برخوردار است، کارشناسان این صنعت ملزم به ردیابی و بازرسی مجدد همه اقلام و مراحل ساخت هستند تا شواهد مبنی بر این که همه چیز طبق استاندارد پیش رفته است ایجاد کنند. در حالی که در صنعت داروسازی، کارشناسان کنترل کیفیت اقداماتی برای کسب اطمینان از سالم بودن داروها انجام می‌دهند، از این رو آزمایش‌های شیمیایی و میکروبیولوژیکی نمونه‌های خط تولید را انجام می‌دهند یا در صنعت برق یک مهندس کنترل کیفیت به مدارات و جریاناتی که در ساخت محصول به کار رفته است توجه می‌کند و اقدامات خود را در راستای ایمن بودن محصول انجام می‌دهد. به همین دلیل است که یک مهندس کنترل کیفیت همواره باید در مورد حوزه‌ای که مشغول به کار است اطلاعات کافی داشته باشد تا بتواند ایده‌هایی برای بهبود کیفیت آن ارائه بدهد و به همه ابعاد آن محصول توجه کند.

یکی از اصول اساسی کنترل کیفیت در مهندسی صنعتی، جلوگیری به جای شناسایی است. این بدان معناست که به جای انتظار بروز عیوب و سپس رفع آن‌ها، شرکت‌ها باید بر تلاش برای جلوگیری از بروز عیوب در ابتدای کار تمرکز کنند. این با استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند بهینه‌سازی فرآیند، آموزش کارکنان و فعالیت‌های بهبود پایدار قابل دست‌یابی است.

ابزارها و روش های کنترل کیفیت

از روش‌ها و ابزارهای مختلفی در کنترل کیفیت استفاده می‌شود که برخی از آن‌ها در ادامه بیان شده است:

• روش‌ کنترل فرآیند آماری (SPC): در آن با استفاده از تکنیک‌های آماری فرآیند تولید را نظارت و کنترل می‌کند. با تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از فرآیند تولید، شرکت‌ها می‌توانند الگوها و نا مطابقت‌ها را شناسایی کنند که ممکن است به نشانه مشکلات کیفی باشد.
• روش شش سیگما: در این روش بر کاهش عیوب و بهبود فرآیندها برای دست یافتن به یک کیفیت نزدیک به عالی تمرکز دارد. شش سیگما از روش داده محور برای شناسایی و حذف عیوب در فرآیند تولید استفاده می‌کند که منجر به بهبود کیفیت محصول و رضایت مشتری می‌شود.
• روش تاگوچی: رویکرد دیگری است که بر نقش تحقیق و توسعه در کاهش بروز عیب و نقص در محصولات تاکید دارد. روش تاگوچی طراحی را مهم‌تر از فرآیند تولید در کنترل کیفیت می‌داند و سعی می‌کند تا واریانس‌های تولید را قبل از وقوع حذف کند. 
• یادگیری دروس اصلی دانشگاه: بسیاری از دروس مهندسی صنایع در دوره‌ی کارشناسی و در مقطع ارشد در کنترل کیفیت به کار می‌روند دانشجویان باید آن‌ها را به بهترین شکل فراگیرند. از جمله این دروس می توان به درس کنترل کیفیت آماری اشاره نمود.

علاوه بر این روش‌ها و ابزارها، افراد علاقه‌مند به این حیطه می‌توانند دوره‌های آموزشی مربوط به این حیطه‌ها را فرا گیرند تا بتوانند در شرکت‌ها مشغول به کار شوند. همچنین آشنایی با انواع استانداردهای ایزو که در سایت iso.org موجود می‌باشند، خالی از لطف نیست.

کارشناسان کنترل کیفیت اغلب فارغ التحصیلان رشته مهندسی صنایع هستند اما از آن جایی که این شغل در همه صنایع فراگیر شده است، باقی رشته‌ها مانند مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی و حتی مهندسی پزشکی نیز در این حرفه مشغول به کار هستند. این افراد کارشناس از ویژگی‌هایی برخوردار هستند که آن‌ها را از بقیه متمایز می‌نماید:

• مستند سازی نتایج بازرسی‌ها
• ارائه توصیه‌هایی در مورد نحوه جلوگیری از خطاها یا نقص‌های رایج با توجه به مستندات و داده‌های کسب شده
• استفاده از تجهیزاتی برای اندازه‌گیری محصولات و کالیبره نمودن آن‌ها
• دریافت اطلاعات دقیقی از تمام موجودی‌ها
• گذراندن مراحل اداری و نوشتن اسناد برای شناسایی موجودی های دور ریخته شده و اندازه‌گیری میزان خطا برای مراحل مختلف زنجیره تامین و تولید
• داشتن ویژگی‌هایی مانند تلاش برای ایمن‌تر کردن محصولات، روحیه کار تیمی و برقراری ارتباط موثر با مردم.
• توجه داشتن همواره به جزئیات برای گزارش هر گونه ایراد و نقص و تلاش برای رفع آن
• تسلط به مهارت مکانیکی و ریاضی و مهارت‌های فنی

فرق کنترل کیفیت و تضمین کیفیت چیست؟

کنترل کیفیت بر مراحلی که برای شناسایی عیوب قبل، حین یا بعد از فرآیند تولید انجام می‌دهید متمرکز است. کنترل کیفیت به بازرسان کیفیت و متخصصان معتبر نیاز دارد تا محصول را آزمایش و بازرسی کنند تا اطمینان حاصل شود که استانداردهای کیفیت تعیین شده توسط شرکت مطابقت دارد. به عنوان مثال، ممکن است در زمانی که کالای شما در کارخانه است، بازرسی‌های کیفی انجام دهید تا قبل از ارسال، عیوب را بررسی کنید.

اما تضمین کیفیت یا QA شامل انجام اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تولید محصولات با کیفیت پایین و بروز نقص در وهله اول است. تضمین کیفیت به مدیریت پروژه نیاز دارد تا فرآیندهای کیفیت را دنبال کند و معمولاً شامل ایجاد یک برنامه مدیریت کیفیت است. به عنوان مثال، ممکن است یک ممیزی کارخانه انجام دهید تا سازنده خود را بر اساس معیارهای مختلف ارزیابی کنید تا تعیین کنید که آیا توانایی‌های آن‌هابا نیازهای شما مطابقت دارد یا خیر تا احتمال بروز نقص را کمتر کند.

فرصت های شغلی و درآمد در کنترل کیفیت

شما به عنوان یک مهندس کنترل کیفیت می‌توانید با عناوین شغلی زیر وارد کار شوید و درآمدهای قابل قبولی کسب کنید:

برای موفقیت به عنوان یک مهندس کنترل کیفیت در زمینه مهندسی صنایع، داشتن پایه تحصیلی قوی بسیار مهم است. اکثر کارفرمایان حداقل مدرک لیسانس در مهندسی صنایع، مهندسی مکانیک یا یک رشته مرتبط را الزامی می‌دانند. یادگیری و گذراندن دوره‌های تخصصی، داشتن مدارک تحصیلی پیشرفته می‌توانند اعتبار یک کارشناس را ارتقا دهد. با داشتن این ویژگی‌ها افراد می‌توانند در مدت زمان کوتاه‌تری جذب کارخانه‌جات شوند و به درآمد برسند. 

شما می‌توانید با گذراندن دوره‌های گروه آموزشی پارس پژوهان از تجربیات اساتید متخصص در این حوزه بهره مند شوید و با اطلاعات به دست یافته از این کلاس‌ها به بازار کار راه یابید. برخی از این دوره‌های مهم در ادامه بیان شدهاند:

• دوره آموزش ممیزی داخلی ایزو ۹۰۰۱ (ISO9001)
• دوره آموزش الزامات، استاندارد ISO9001
• دوره آموزش تربیت مدیر تضمین کیفیت
• دوره آموزش مینی تب (MINITAB)

جمع بندی
کنترل کیفیت از جمله مشاغلی است که همواره در بیشتر صنایع نیازمندی به آن احساس می‌شود و این نیازمندی با توسعه صنعت و تکنولوژی بیشتر خواهد شد. در واقع کنترل کیفیت به مسائل حیاتی مانند سلامت مشتریان، رضایت آن‌ها و حتی محیط‌زیست توجه ویژه دارد و تلاش می‌کند با توجه به داده‌هایی که از محصولات کسب می‌کنند بهترین راهکارها را برای رفع عیوب ارائه بدهد تا هموار محصولات به آن استانداردهای جهانی نزدیک شوند. چنانچه اصول کنترل کیفیت را یاد بگیرید می‌توانید در موقعیت‌های مختلف این حوزه از سطوح اجرایی تا مدیریتی مشغول به کار شوید و موقعیت اجتماعی و مالی مناسبی کسب نمایید.

نویسنده: فاطمه زهرا الهی، کارشناس مهندسی صنایع. صالحه علی پور، کارشناس ارشد مهندسی پزشکی