هوش تجاری (Business Intelligence) چیست؟

هوش تجاری یک مفهوم مدرن در دنیای کسب و کار است. از آنجایی که در دنیای پر سرعت امروز استفاده کارا از داده‌ها یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود، سازمان‌های خدماتی و صنعتی زیادی برای گرفتن تصمیمات داده‌محور، از این مفهوم استفاده می‌کنند. در این مقاله به معرفی هوش تجاری، ابزارهای آن، تفاوت‌های آن با دیتا ساینس و بازار کارش می‌پردازیم.

تعریف هوش تجاری (BI)

سازمان‌ها از سیستم‌های اطلاعاتی مختلفی تشکیل شده‌اند. ساختار سازمان شامل بخش‌هایی مانند منابع انسانی، مدیریت عملکرد، فرآیند خرید و فروش، تولید، بازاریابی، ارتباط با مشتری (CRM) و ... می‌شود که هر کدام سیستم اطلاعاتی خودشان را دارند. پس اطلاعات در سامانه‌های مختلفی هستند، بنابراین لزوم یکپارچه‌سازی آن‌ها همیشه احساس شده است.

اما کاربرد هوش تجاری در حل این مسئله چیست؟ هوش تجاری (BI) اطلاعات را از سیستم‌های مختلف جمع‌آوری می‌کند و آن‌ها را در یک مخزن اطلاعاتی قرار می‌دهد. سپس بعد از صحه‌گذاری آن‌ها، اطلاعات در اختیار ما می‌گذارد تا به ما کمک کند که در کمترین زمان بتوانیم بهترین تصمیم را بگیریم.

پس به طور خلاصه تعریف هوش تجاری این است که داده‌های صحیح را در زمان درست و در فرمت درست در اختیار مدیران قرار می‌دهد تا باعث بهبود فرایند تصمیم‌گیری آنان شود. در مقاله پاور بی ای (Power BI) چیست؟ راهنمای کامل ساخت داشبورد مدیریتی نیز به کاربردهای عملی هوش تجاری برای مدیران اشاره شده است.

تفاوت هوش تجاری و دیتا ساینس

سوالی که وجود دارد این است که کدام‌یک قدمت بیشتری دارد؟ هوش تجاری یا دیتا ساینس؟ بسیاری معتقدند تاریخچه BI قدیمی‌تر از Data Science است، چرا که تحلیل‌های هوش تجاری به مراتب قدیمی‌تر از دیتا ساینس هستند و اولین مورد این حوزه به سال 1985 بر می‌گردد. هوش تجاری بیشتر بر روی دیتاهای گذشته کار می‌کند، تحلیل‌های توصیفی انجام می‌دهد و سراغ چرایی اوضاع کنونی می‌رود. اما تمرکز دیتا ساینس بر استخراج الگوها و اطلاعات معنادار برای پیش‌بینی آینده است. با مراجعه به سایت forbes.com می‌توانید درباره کاربرد هوش تجاری در شرکت‌های بین‌المللی بیشتر بدانید.

کاربرد هوش تجاری در حل مسائل سازمان

هوش تجاری(BI)  در حل مسائل سازمان طیف گسترده‌ای دارد که مهم‌ترین موارد را توضیح می‌دهیم:

• تصور کنید در یک جلسه هیئت مدیره قرار است در مورد توسعه یک محصول و یا اضافه کردن یک محصول جدید تصمیم‌گیری شود. در این موقعیت اگر ما به داده‌های صحیح دسترسی نداشته باشیم تصمیم‌گیری سخت می‌شود. یعنی اولین چالشی که BI به آن پاسخ می دهد این است که داده‌های درست و کارمد را در اختیار تصمیم‌گیرندگان سازمان قرار می‌دهد.
• گاهی اوقات در سیتم‌های اطلاعاتی گوناگون، داده‌های یکسان با ادبیات مختلفی ذخیره شده‌اند. هوش تجاری به حذف این مغایرت‌ها کمک می‌کند زیرا وقتی که ما BI را اجرا می‌کنیم، تعاریف استاندارد و منسجمی برای داده‌ها خواهیم داشت.
• چالش سومی که BI حل می‌کند این است که ما بعضا در هنگام تصمیم‌گیری داده‌ای نداریم. یعنی از قبل پیش‌بینی نکردیم که هنگام تصمیم‌گیری نیاز به چه داده‌هایی خواهیم داشت تا نیاز ما را برطرف کنند. وقتی که ما سیستم BI را در سطح شرکت به طور کامل مستقر کنیم می‌توانیم داده‌های مورد نیاز شرکت را پیش‌بینی و جمع‌آوری کنیم و در زمان مقرر از آن‌ها استفاده نماییم.
• مورد چهارم این است که هوش تجاری به ما کمک می‌کند تا داده‌ها را به آن فرمت دلخواه تحلیل کنیم. در واقع این آرزوی مدیران را برآورده می‌سازد که در لحظه به داده‌های مورد نظر با فرمت صحیح دسترسی داشته باشند و مطمئن باشند که داده‌های مختلف با یک استاندارد ذخیره شده‌اند و مغایرتی در آن‌ها وجود ندارد.

همچنین، مدیران سطوح مختلف سازمان شامل مدیریت ارشد، مدیران میانی و مدیران عملیاتی می‌توانند از هوش تجاری استفاده کنند.

هوش تجاری در چه سازمان‌هایی کاربرد بیشتری دارد؟

معمولا هر چه ابعاد یک سازمان بزرگتر باشد BI کارایی بیشتری پیدا می‌کند. هر چه حجم داده‌های آن سازمان بیشتر باشد، هر چه تعداد محصولات آن شرکت بیشتر باشد و یا هر چه مشتری‌های آن تنوع بیشتری داشته باشند، به طبع اهمیت هوش تجاری هم بیشتر می‌شود. اما این به آن معنا نیست که کسب و کارهای کوچک به این سمت نیایند. امروزه BI در همه کسب و کارها مورد توجه قرار گرفته و هر شرکتی که برای کسب و کار خود KPI (شاخص کلیدی عملکرد) تعریف کند در سطح خودش میتواند BI را پیاده‌سازی کنند. نکته مهم این است که انتخاب شاخص‌ها به فضای کسب و کار بستگی دارد.

کاربردهای هوش تجاری

تقریبا هیچ کسب و کاری نیست که خودش را از تحلیل‌های هوش تجاری بی نیاز بداند. همانطور که در دوره آموزش هوش تجاری (Business Intelligence) مورد بحث قرار گرفت، بسیاری از کسب و کارها برای بهینه‌سازی فرایندهای خود از هوش تجاری استفاده می‌کنند. برای مثال، مصورسازی داده‌ها و تحلیل KPI دو مورد از کاربردهای رایج هوش تجاری هستند. 

هوش تجاری بیشتر برای رشته‌های مهندسی صنایع (تمامی گرایش‌ها)، مهندسی فناوری اطلاعات، رشته مدیریت ارشد کسب و کار(MBA) کاربرد دارد. ابزارهای متنوعی برای BI وجود دارند که گزارشات و داشبوردهای مورد نیاز را برای مدیران فراهم می‌سازند از جمله نرم‌افزارهای Power BI، Tableau، QLIK View و یا خود Excel. پرکاربردترین آن‌ها نرم‌افزار Power BI است که می‌توانید نحوه استفاده از آن را در دوره آموزش ام اس پاور بی آی (MS POWER BI) فرا بگیرید.

بررسی بازار کار هوش تجاری

کافی است که یک بار داخل پلتفرم‌های کاریابی سرچ کنید تا با اهمیت و جایگاه هوش تجاری در ایران و خارج از کشور آشنا شوید. در دوره آموزش مدیریت پروژه چابک (agile) آموختیم که در محیط‌های پویا و پر از تغییر، به کار بستن رویکرد چابک و پاسخ‌هی سریع به تغییرات اهمیت ویژه‌ای دارد. هوش تجاری در این موضوع نیز کاربرد وسیعی دارد. در جدول زیر یک چرخه کامل از یک متخصص BI را برای شما آورده‌ایم:

کسی که این چرخه را کامل بداند را Business Intelligence Developer می‌نامیم. چنین شخصی فرصت‌های شغلی بسیار زیادی را در صنایع و خدمات گوناگون دارد.

درباره جایگاه شغلی هوش تجاری در ایران، BI به نسبت سایر زیر مجموعه‌های دیتا ساینس جایگاه شغلی بهتری دارد. در صورت دانستن یکی از 4  لایه چرخه هوش تجاری به راحتی می‌توانید برای خود شغلی داشته باشید. در خارج از کشور نیز کسی که قصد اپلای دارد باید لزوما همه این 4 لایه را بداند و همچنین به زبان انگلیسی مسلط باشد تا بتواند در مسیر موفقیت شغلی قرار بگیرد.

جمع‌بندی

در دنیای رقابتی کسب و کارها، جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها به روشی بهینه و کاربردی یکی از ستون‌های موفقیت محسوب می‌شود. سازمان‌هایی با ماهیت‌های مختلف و اندازه‌های متنوع، هر کدام به روش مناسب خود هوش تجاری را پیاده‌سازی می‌کنند. امروزه داده‌ها نه ارقامی گیج‌کننده و غیر قابل استفاده، بلکه منابعی غنی هستند که زمینه پیشرفت را فراهم می‌آورند. دوره‌های گروه آموزشی پارس پژوهان نیز در زمینه‌های مهندسی و مدیریت به روشی طراحی شده‌اند که دانش پژوهان بتوانند نگرش داده‌محور خود را تقویت کنند و آموخته‌های خود را به درستی اجرا نمایند.

نویسنده: پوریا گرجی کارشناس مهندسی برق – رضا صفایی کارشناس مدیریت صنعتی