گرایش ترموسینتیک و کاتالیست از اساسی ترین و کلاسیک ترین گرایشات مهندسی شیمی در جهان است این گرایش از دهه هشتاد در دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه های مختلف سطح ایران از جمله نوشیروانی بابل معرفی شده است و در زمینه‌های آموزشی و پژوهشی مرتبط با آن، فعالیت های گوناگونی دارد. واحدهای آموزشی و پژوهشی این گرایش مانند سایر گرایش‌های مهندسی شیمی شامل 12 واحد الزامی، 12 واحد اختیاری، 2 واحد سمینار تخصصی و 6 واحد پایان نامه است.
گرایش ترموسینتیک و کاتالیست یکی از گرایشات ک ارشد مهندسی شیمی به حساب می آید که داوطلبین می توانند در انتخاب رشته خود آن را انتخاب کنند. اما با این حال اطلاعات عمومی داوطلبین از این گرایش بسیار پایین است و همین موضوع باعث شده است تا در انتخاب این گرایش با سردرگمی و ابهام روبرو شده باشند. به همین دلایل در این مقاله از پارس پژوهان تصمیم گرفتیم تا به معرفی گرایش ترموسینتیک و کاتالیست از دسته گرایشات مهندسی شیمی بپردازیم. در این متن به بررسی دروس، حرفه ها و بازار کار گرایش ترموسینتیک و کاتالیست برای مهندسین شیمی خواهیم پرداخت. همچنین شرایط ادامه تحصیل در مقطع دکتری ترموسینتیک و کاتالیست در داخل و خارج از کشور را هم مورد بررسی قرار خواهیم داد.
گرایش ترموسینتیک و کاتالیست مباحث پیشرفته ای مرتبط با سینتیک واکنش‌ها، ترمودینامیک و همینطور بخش کاتالیستها دارا می باشد. در بخش سینتیک واکنش‌ها عمدتاً بر روی احیای کاتالیستها، سینتیک واکنش‌های کاتالیستی، روش‌های ساخت و تولید کاتالیستهای مختلف برای مصارف متنوع محیط‌زیستی، فرآیندی و غیره کار می‌شود؛ اما در بخش ترمودینامیک در دوره کارشناسی ارشد بر روی روابط جدید ترمودینامیکی، ترمودینامیک محلول‌ها و ترمودینامیک آماری کار می‌شود که بیشتر جنبه تئوری دارد تا هر گونه جنبه کاربردی.
چارت دروس گرایش ترموسینتیک و کاتالیست مهندسی شیمی
مانند دیگر گرایش‌های کارشناسی ارشد مهندسی شیمی از ۳۲ واحد، ۲ واحد مربوط به سمینار و ۶ واحد مربوط به پایان‌نامه است. ۲۴ واحد باقی‌مانده شامل دروس زیر است:
دروس اجباری: طراحی ری اکتور پیشرفته، ریاضیات پیشرفته، ترمودینامیک پیشرفته، كاتاليزورهای هتروژن و انتخاب دو درس از بین سه درس پدیده‌های انتقال پیشرفته (یعنی انتقال حرارت پیشرفته، انتقال جرم پیشرفته و مکانیک سیالات پیشرفته)
دروس اختیاری: پدیده‌های سطحي، شبیه‌سازی فرآيند پيشرفته، ری اکتورهای سه فازی، فرآیندهای پالايش پيشرفته، طراحي و آناليز ری اکتورهای كاتاليستي، كنترل پيشرفته، مواد نانو ساختار، طراحي آزمایش‌ها و آمار كاربردی، هيدروديناميك بسترهای سيال، فرآيند پيشرفته جذب سطحي، فرايند اختلاط و انرژی‌های پايدار.
جایگاه گرایش ترموسینتیک و کاتالیست در دایره علم مهندسی شیمی و صنعت
ترمودینامیک از پایه‌های اصلی و اساسی طراحی فرآیندهای شیمیایی است. همه فرآیندهای شیمیایی و مراحل مختلف فرآوری محصولات (مانند مدارک PFD , P&ID و طراحی تجهیزات فرآیندی و دیتاشیت ها) و همینطور از جمله واکنش‌های شیمیایی، خالص‌سازی مواد اولیه و محصولات مختلف مشتقات از آنها ، نیازمند شناخت خواص ترمودینامیکی مواد شیمیایی و برهم‌کنش‌های آنان با یکدیگر است. همچنین کمتر محصولات حاصل از مواد شیمیایی را می‌توان شناخت که در واکنش های شیمیایی موثر و بدون وجود هیچ گونه کاتالیستهای شیمیایی به بازدهی مناسب و مطلوب مهندسین این حوزه برسد. این موضوع در صنایع مختلفی از جمله، نفت، گاز و پتروشیمی به عنوان صنایع مادر و بومی کشور اصولی بسیار بسیار ضروری به شمار می رود. دروس گرایش ترموسینتیک و کاتالیست، در کنار دروس اصلی رشته مهندسی شیمی، دانش لازم و به‌روز را در حوزه‌های گوناگون جهت استفاده کردن در صنایع مختلف شیمیایی در اختیار دانش آموختگان قرار می‌دهد. گستره مطالب ارائه شده در این گرایش بسیار متنوع بوده و هم‌پوشانی های موثری با سایر گرایشات مهندسی شیمی دارد. از این‌رو دانش‌آموخته این گرایش با درک موثر و عمیق از مواد و فرایندهای شیمیایی مختلف، دانش و توانمندی لازم را جهت بکارگیری و توسعه مهارت در صنایع مختلف شیمیایی، دارویی و زیستی بدست می‌آورد.
.webp)
دکتری گرایش ترموسینتیک و کاتالیست مهندسی شیمی
برای ادامه تحصیل در داخل کشور هم دانشگاه‌های مختلفی در مقطع دکتری این گرایش را پذیرش می کنند و اساتید نسبتا زیادی در این حوزه فعالند و نگرانی از این بابت وجود ندارد. از نظر ادامه تحصیل در خارج کشور هم وضعیت متوسطی دارد یعنی به خودی خود گرایش فوق العاده ای برای اپلای محسوب نمی شود و بیشتر از گرایش موضوع پایان‌نامه و جدید بودن حیطه فعالیت مرتبط است که اهمیت دارد.
پس اگر با انتخاب این گرایش قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور را دارید باید موضوع پایان نامه رو طوری انتخاب کنید که همگام با موضوعات روز و جدید دنیا در این حوزه باشد.
گرایش ترموسینتیک و کاتالیست در دانشگاه ها و پژوهشگاه های داخل کشور از نظر ارزش، اهمیت و جایگاه هیئت‌علمی شدن وضعیت نسبتاً مناسب و متفاوتی با مهندسی شیمی دارد و در مقایسه با گرایش های هم رده مشابه، جذب هیئت علمی خیلی بهتری را می توان برایش در نظر گرفت. البته همان طور که می دانید جایگاه استادی و هیئت علمی شدن موضوعی نیست که بخواهد با قطعیت بالایی بر روی آن مانور داد، زیرا به طور کلی هم ظرفیت پذیرش اساتید در کشور بسیار اندک است و هم اینکه پروسه جذب هیئت علمی پروسه مخصوص به خودش را دارد!
بازار کار
همانطور که از نام آن پیداست، بازار کار این گرایش جذاب اما سخت و پیگری (!) در حوزه طراحی، تولید، ساخت و مهم تر بهینه سازی فرآیندهای شیمیایی با استفاده از تئوری کاتالیستها می باشد. وابستگی شدید صنایع شیمیایی پلیمری و پتروشیمی به کاتالیستها، بازار کار خوبی برای آن ایجاد کرده است. از طرفی به این رشته در حال حاضر به چشم رشته ی پژوهشی و همینطور تحقیق و توسعه ای یا R&D نگاه می شود. دلیل این امر زیرساخت ضعیف کشور در زمینه صنایع کاتالیست ها می باشد. بحث کاتالیستها تنها به صنایع نفت و پتروشیمی وابستگی نخواهد داشت، بلکه اکثر صنایع شیمیایی به نوعی با کاتالیستها درگیر هستند. بحث کاتالیستها در جایی تبدیل به جریان های مختلف و پولساز می شوند، طوری که وارد کاتالیستهای گرانقیمت فلزات واسطه ای و سنگین می شویم. تکنولوژی ساخت و فرمولاسیون آنها به نحوی است که نیاز به فرآیندهای چند مرحله ای برای تولید آنها دارند. قطعا متخصص کاتالیسیتی که بتواند تئوری های شیمی کاتالیست را درک کرده و ارتباط ان با فرآیندها را به خوبی درک کند می تواند در بازار کار موفق عمل کند.
در زمینه کاری مهندسی ترموسینتیک، مرزهای میان هر یک از گرایشات گوناگون مهندسی شیمی برداشته شده اند و فارغ التحصیلان گرایشات اصلی این رشته بسیار تخصصی، به مانند ترموسینتیک و کاتالیست می‌توانند به شکل انواع کارشناسان ارشد مهندسی شیمی نقش آفرینی کنند. گرایش ترموسینتیک و کاتالیست مهندسی شیمی یکی از گرایش های کارشناسی ارشد این رشته پرطرفدار است. جهت کسب اطلاعات کامل از این گرایش به همراه ۱۹ گرایش دیگر ارشد مهندسی شیمی به همراه بررسی بازار کار تک تک آن ها به آموزش جامع موفقیت در کنکور ارشد مهندسی شیمی مراجعه کنید.
نویسنده: علیرضا خانی، کارشناس دپارتمان تاسیسات و انرژی گروه آموزشی پارس پژوهان
