اهمیت معماری و شهرسازی در وقوع سیل

زلزله و سیل به عنوان مهم ترین بلایای طبیعی در همه کشورها و مناطق جهان مطرح هستند و تقریبا هیچ منطقه ای از این حوادث در امان نیست. انسان در به وجود آمدن این بلایا نقشی ندارد ولی می تواند با نحوه عملکرد و ایجاد تغییراتی در محل زندگی و محیط زیست بر خسارات ناشی از این بلاها تاثیر بگذارد.

سیل چیست؟ هنگامی که آب رودخانه پس از بارندگی شدید، افزایش یابد و فراتر رود، سیل رخ می دهد و زمین های اطراف را فرا می گیرد. جوامع بسیار زیادی همه ساله در معرض این خطر هستند و با آن دست و پنجه نرم می کنند. در این میان، معماران با اقدامات خود می توانند اثر مخرب سیل بر روی ساختمانها را کاهش دهند.

می توان گفت چیزی که باعث می شود این بلایا به یک فاجعه تبدیل شوند، نبود آگاهی به منظور مقابله و پیشگیری از عواقب این بلایا می باشد. در واقع در بیشتر موارد رعایت نکردن موارد ایمنی و نکات استانداردسازی در ساختمان سازی و شهرسازی و همینطور رعایت نکردن نکات ایمنی توسط مردم به هنگام وقوع سیل و بلایای دیگر، باعث به وجود آمدن عواقب زیادی می شود.

نقش معمار در سیل

امروزه با گسترش شهرها و افزایش شهرنشینی، وقوع سیلاب ها نیز بیشتر شده است، چرا که بناهای شهری و زیربناها سبب تغییراتی در الگوی طبیعی و سپس به وجود آمدن سیل در شهر می شوند. اما امروزه، انسان به دلیل داشتن آگاهی بیشتر در مورد وقایعی مثل سیل و ... و نیز با پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن علومی همچون معماری طراحی موانعی که جلوی سیلاب را می گیرد مانند سیل بندها)، می تواند از وقوع این بلای طبیعی و خساراتی که ممکن است وارد کند، جلوگیری نماید.

اگرچه به تنهایی با استفاده از علومی همچون معماری نمی توان از وقوع سیلاب جلوگیری کرد یا مشکل را به طور کلی حذف کرد، ولی می توان با استفاده از مجموعه ای از راهکارها خسارتهای ناشی از آن را کاهش داد. بنابراین، از طریق برنامه ریزی هایی که معماران و شهرسازان انجام می دهند، می توان اثرات مخرب سیلاب ها را کاهش داد. در سراسر جهان می توان برنامه هایی را مشاهده کرد که توسط معماران و شهرسازان تهیه و تدوین شده است تا در برابر این بلایا به صورت کاملا منعطف از لحاظ جغرافیایی عمل کنند.

مقاوم سازی ساختمان ها و شهرها در برابر سیل

مقاوم سازی ساختمان چیست؟

در ابتدا باید بدانیم که مقاوم سازی ساختمان چیست و چرا باید انجام شود؟ در واقع از طریق علم مهندسی عمران می توان مقاوم سازی را به این صورت تعریف کرد: افزایش مقاومت سازه ها در مقابل نیروهایی که به آن سازه وارد می شود. به عبارت دیگر این مقاوم سازی در برابر نیروهایی مانند سیل، زلزله و ... صورت می گیرد و باید عملکرد تک تک اجزای ساختمان در برابر این نیروها کاملا بهبود بخشیده شود. در این فرآیند، معماران و مهندسین عمران و به طور کل کارشناسان، عواملی که موجب خرابی یک سازه می شوند را مورد بررسی قرار می دهند و تلاش می کنند که این ضعف ها را برطرف کنند.

بنابراین با توجه به مطالبی که بیان شد، برای در امان ماندن از این بلای طبیعی، از بین دو راه می توانیم انتخاب کنیم: یا محل زندگی را تغییر دهیم و مکان زندگی خود را به جای جدید انتقال بدهیم که مطمئن باشیم از هر لحاظ ایمن است و یا اینکه در همان مکان بمانیم اما به کمک معماران و شهرسازان و مهندسین ساختمان به دنبال ایمن سازی مکان زندگی خود باشیم و راه حل های موثرتری را برگزینیم. در واقع بهترین کاری که می توانیم در برابر سیلاب ها انجام دهیم، این است که ساختمان خود را از هر لحاظ مقاوم سازی کنیم.

در واقع همین مطالبی که برای مقاوم سازی ساختمان ها و سازه ها بیان شد، برای شهرها نیز قابل تعمیم است. به این صورت که باید باز هم از طریق معماران و شهرسازان زیربناهای شهری را ایمن سازی کرد.

ویژگی های یک سازه یا ساختمان در برابر سیل

یک ساختمان یا سازه در مناطق سیل خیز باید به چه صورت طراحی و ساخته شود؟

به جهت اینکه سیل یکی از بلاهای طبیعی است که همواره جان انسان ها را تهدید می کند، بنابراین باید راهکارهایی را در جهت جلوگیری از خسارات آن در نظر داشته باشیم. پس معماران و شهرسازان باید این راهکارها را در زمان طراحی یک سازه یا ساختمان و نیز طراحی های شهری به کار بگیرند.

ارتفاع ساختمان ها از سطح سیلاب:

ساختن سازه ها و ساختمان ها در ارتفاع کافی و مناسب از سطح زمین، یکی از موارد و اصولی می باشد که باید معماران و طراحان به هنگام طراحی های شهری به جهت جلوگیری از خطرات ناشی از سیل در نظر داشته باشند. در صورت ساخت سازه بالاتر از سطح سیل، خسارت ناشی از سیل کاهش می یابد. معماران باید بتوانند تشخیص دهند که یک سازه یا ساختمان در چه ارتفاعی باید ساخته شود تا در برابر سیل ایمن باشد. یکی از راه هایی که می توان یک سازه را در ارتفاع مناسب برای جلوگیری از خسارت ناشی از سیل قرار داد، بناکردن سازه بر روی ستون ها و شمع ها می باشد.

در واقع ساختمانی که در برابر سیل به خوبی طراحی شده باشد و پایه های محکم و با ارتفاع مناسب داشته باشد، در مقابل جاری شدن سیل استحکام مناسبی دارد و تخریب نمی شود و یا در مقابل سیلاب های شدید حرکتی به اطراف نخواهد داشت.

استفاده از درزگیرها و پوشش های ضدآب:

به دو روش می توانیم اقدامات لازم برای کاهش خسارات سیل را انجام دهیم: به این صورت که می توان از ورود سیل به درون یک سازه یا ساختمان جلوگیری کرد و یا اینکه سیلاب وارد ساختمان شود و ما با استفاده از پوشش های ضدآب و درزگیرها از نفوذ این آب به دیوارها جلوگیری کنیم. معماران باید بتوانند از مجموعه ای از عایق ها برای مناطقی از سازه که پایین تر از سطح سیل می باشد، استفاده کنند.

شیب در محوطه اطراف سازه

معماران می توانند با طراحی شیب  در محوطه اطراف سازه، برای کاهش خسارات سیلاب استفاده کنند. به این صورت که این شیب حتما باید به سمت بیرون ساختمان باشد تا آب باران و سیل را از ساختمان دور نماید.

استفاده از خاکریز

خاکریز ها اگر باعث افزایش مقاومت یک سازه در برابر سیلاب می شوند، باید مورد استفاده قرار بگیرند. اما اگر وجود آن ها باعث می شود که جریان سیل افزایش یابد با سیلاب از مسیر اصلی خود منحرف شود، دیگر استفاده از خاکریز مجاز نیست. معماران باید بتوانند در این گونه موارد درست ترین تصمیم را به جهت پیشگیری از خسارات ناشی از سیلاب اتخاذ نمایند.

اتصالات یک سازه

از دیگر اصولی که باید برای مقاوم سازی یک سازه در برابر سیل رعایت شود، اتصالات آن سازه یا ساختمان می باشد. به این صورت که سازه در برابر نیروها و بارهای جانبی، استحکام کافی را داشته باشد. مثلا روش پایدارسازی انکراژ می تواند برای پایداری در برابر گودبرداری های شهری مفید واقع شود.

اهمیت نقش معماری و شهرسازی در محافظت از شهرها در برابر سیلاب:

با پیشرفت تکنولوژی با استفاده از مجموعه ای از راهکارها، معماران و شهرسازان می توانند در طراحی های شهری نیز به گونه ای عمل کنند که خسارات ناشی از سیلاب به حداقل خودش برسد.

به عنوان مثال ، در شهر بوستون، شهردار و یک استودیو معماری در یک اقدام، مجوز افزایش دسترسی این شهر به فضای باز را دادند. این بدان دلیل بود که بخشی از فضای این شهر زمین کم ارتفاعی داشت.

از دیگر نمونه های شهری که می توان بیان کرد، شهر ساحلی فابورگ در دانمارک می باشد که معماران با طراحی یک کانال باز به دنبال این هستند تا آب را از مرکز شهر به مسیر دیگری منحرف کنند.

کلام آخر:

اگر چه حادثه هیچگاه خبر نمی کند، اما می توانیم با بالابردن آگاهی خود و به کمک معماران، شهرسازان و مهندسین ساختمان، اصول ایمنی را رعایت کنیم و خسارات ناشی از بلایای طبیعی را به حداقل برسانیم!