بهترین دانشگاه‌های مهندسی شیمی در ایران: بررسی جامع مراکز آموزشی پیشرو

رشته مهندسی شیمی به عنوان یکی از محوری‌ترین رشته‌های مهندسی در توسعه صنعتی کشورها شناخته می‌شود. این رشته با تمرکز بر طراحی، بهینه‌سازی و مدیریت فرآیندهای شیمیایی در صنایعی مانند نفت، گاز، پتروشیمی، داروسازی و مواد غذایی، نقش حیاتی در خودکفایی اقتصادی ایفا می‌کند.

در عرصه جدید هوش مصنوعی نیز جایگاه ویژه‌ای در بهینه‌سازی فرآیندها پیدا کرده است. شبیه‌سازی‌های مبتنی بر یادگیری عمیق، زمان طراحی راکتورها را از ۶ ماه به ۲ هفته کاهش داده و دقت پیش‌بینی پارامترهای عملیاتی را به ۹۵% رسانده‌اند. در بخش زیست‌فناوری، تولید سوخت‌های زیستی از جلبک‌های دریایی خلیج فارس با بازده ۴۰ لیتر در متر مربع، نویدبخش تحولات آتی است. پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی بیشتر با این رشته مقاله " مهندسی شیمی چیست؟" را مطالعه کنید. 

در ایران، دانشگاه‌های متعددی در تربیت نیروهای متخصص این حوزه فعالیت دارند که در این مقاله، برترین‌های این عرصه را بررسی می‌کنیم.

دانشگاه تهران: پیشگام آموزش و پژوهش مهندسی شیمی

تاریخچه و جایگاه علمی

زمانی صحبت از بهترین دانشگاه مهندسی شیمی در ایران می‌شود، دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تهران با بیش از ۷۰ سال سابقه، به عنوان قدیمی‌ترین و بزرگترین مرکز آموزش مهندسی شیمی در کشور شناخته می‌شود. این دانشکده در سال ۱۳۲۵ یعنی ۷۸ سال پیش در زمان نگارش این مقاله اولین فارغ‌التحصیلان خود را وارد بازار کار کرد و امروز با ۴۵ عضو هیئت علمی تمام‌وقت، میزبان بیش از ۶۰۰ دانشجوی کارشناسی، ۲۵۲ دانشجوی ارشد و ۳۲ دانشجوی دکتری است.

نوآوریهای اخیر آموزشی

• برنامه تلفیقی کارآموزی: ادغام ۴۰۰ ساعت کارگاه عملی در سرفصل‌های درسی

• استارت آپ‌های دانشجویی: راه اندازی ۱۲ شرکت فناور در حوزه پلیمرهای هوشمند

• سامانه آموزش ترکیبی: استفاده از واقعیت افزوده در شبیه سازی فرآیندهای صنعتی

این دانشکده با تمرکز بر سه محور اصلی آموزشهای آکادمیک، پژوهش‌های کاربردی و ارتباط با صنعت، به عنوان الگوی آموزشی مهندسی شیمی در سطح منطقه شناخته می‌شود. بر اساس گزارش انجمن مهندسی شیمی ایران در ۱۴۰۳، ۳۰% از مدیران ارشد صنایع شیمیایی کشور از دانشآموختگان این دانشکده می‌باشند.

دلایل برتری:

• قطب علمی فرآوری نفت و گاز: تنها مرکز دارای این عنوان در کشور با ۲۸ آزمایشگاه تخصصی در حوزه مهندسی شیمی

• همکاری‌های بین‌المللی: اجرای دوره‌های مشترک با دانشگاه‌هایی مانند هریوت-وات انگلیس

• تنوع گرایش‌ها: راه‌اندازی گرایش‌های نوین مانند مهندسی داروسازی و صنایع غذایی

بازار کار

فارغ‌التحصیلان این دانشکده جذب شرکت‌های ملی نفت، پتروشیمی و صنایع تبدیلی می‌شوند. بر اساس آمار ۱۴۰۲، ۸۵% دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی ارشد این دانشگاه در کمتر از ۶ ماه جذب بازار کار شده‌اند. اگر بخواهیم در یک نگاه بررسی کنیم به جدول زیر می‌رسیم:

دانشگاه صنعتی امیرکبیر: قطب فناوری‌های پیشرفته

تاریخچه و جایگاه علمی

دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه دوم در رتبه‌بندی سال ISC 1401، از سال ۱۳۳۷ به عنوان اولین دانشگاه صنعتی ایران فعالیت خود را آغاز کرد. دانشکده مهندسی شیمی این دانشگاه با ۱۵ آزمایشگاه تحقیقاتی، به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین مراکز پژوهشی منطقه شناخته می‌شود.

دلایل برتری:

• تمرکز بر فناوری‌های نوین: توسعه گرایش‌هایی مانند نانوفناوری و زیست‌فرآوری

• ارتباط تنگاتنگ با صنعت: اجرای بیش از ۱۲۰ پروژه مشترک با شرکت‌های بزرگ در سال ۱۴۰۲

• زیرساخت‌های آموزشی: دارنده بزرگترین پایلوت صنعتی آموزشی در خاورمیانه

بازار کار

مهارت‌محوری و آموزش‌های عملی باعث شده ۷۰% فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در سمت‌های مدیریتی صنایع شیمیایی کشور مشغول به کار شوند. شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه کاتالیست و پلیمرها، اصلی‌ترین جذب‌کنندگان نیرو می‌باشند.

دانشگاه علم و صنعت ایران: نوآوری در آموزش مهندسی

تاریخچه و جایگاه علمی

رتبه سوم رتبه‌بندی بهترین دانشگاه مهندسی شیمی در ایران به این دانشگاه اختصاص دارد که از سال ۱۳۰۸ با تمرکز بر علوم کاربردی فعالیت می‌کند. دانشکده مهندسی شیمی این دانشگاه با الگوی آموزش پروژه‌محور، رویکردی متفاوت در تربیت نیروهای صنعتی دارد.

دلایل برتری:

• سیستم آموزشی یکپارچه: ترکیب دروس نظری با کارگاه‌های عملی در هر ترم

• پژوهش‌های میان‌رشته‌ای: توسعه فناوری‌هایی مانند پیل‌های سوختی و مواد هوشمند

• مرکز رشد فناوری: حمایت از ۳۰ استارت‌آپ فعال در حوزه شیمی سبز با کمک شتاب‌دهنده‌ها

بازار کار

بررسی‌های سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد دانش‌آموختگان این دانشگاه در حوزه‌های مدیریت کیفیت و کنترل فرآیندها عملکرد بهتری داشته‌اند. صنایع آرایشی-بهداشتی و نساجی، ۴۰% از جذب بازار کار را تشکیل می‌دهند.

نگاه اجمالی به سایر دانشگاه‌های برتر

پس از سه دانشگاه برتر مهندسی شیمی در ایران، مراکز آموزشی دیگری نیز در حوزه مهندسی شیمی ایران با تمرکز بر جنبه‌های تخصصی این رشته در حال فعالیت می‌باشند. این دانشگاه‌ها با شناسایی نیازهای نوین صنعت و اولویت‌های ملی، برنامه‌های آموزشی و پژوهشی خود را توسعه داده‌اند. بر اساس گزارش مرکز رتبه‌بندی ISC در سال ۱۴۰۲، سهم ۴۰ درصدی این مراکز در تولید مقالات علمی حوزه مهندسی شیمی نشان دهنده نقش کلانی آن‌ها در اکوسیستم پژوهشی کشور است.

دانشگاه صنعتی شریف به عنوان چهارمین دانشگاه برتر، با راه اندازی «قطب علمی نانو مواد صنعتی» در سال ۱۴۰۰، پیشگام تحقیقات کاربردی در حوزه کاتالیست‌های پیشرفته و کامپوزیت‌های هوشمند شده است. همکاری این دانشگاه با مجتمع‌های پتروشیمی جنوب در پروژه‌های بازیافت گازهای فلر، نمونه بارزی از پیوند دانشگاه و صنعت محسوب می‌شود.

دانشگاه تربیت مدرس با کسب رتبه پنجم، تمرکز خود را بر انرژی‌های تجدیدپذیر معطوف کرده است. راه اندازی آزمایشگاه تخصصی بیوراکتورهای نسل سوم در سال ۱۴۰۱، امکان پژوهش بر روی زیست‌سوخت‌های پایدار را فراهم آورده است. آمارهای وزارت علوم نشان می‌دهد ۶۰ درصد فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در پروژه‌های ملی انرژی مشغول به فعالیت می‌باشند.

دانشگاه صنعتی تبریز به عنوان ششمین مرکز برتر، با اجرای پروژه‌های کلان در حوزه بازیافت پسماندهای شیمیایی، سهم بسزایی در حل چالش‌های محیط زیستی کشور داشته است. تفاهم‌نامه همکاری این دانشگاه با سازمان مدیریت پسماند در سال ۱۴۰۲، منجر به کاهش ۱۵ درصدی آلاینده‌های صنعتی در استان‌های شمال غرب کشور شده است.

این مراکز آموزشی با توسعه فناوری‌هایی مانند:

1. سامانه‌های پایش هوشمند خطوط لوله

2. نانوکاتالیست‌های مقاوم به خوردگی

3. بیوراکتورهای تصفیه پساب

نقش مکمل دانشگاه‌های برتر اول را در توسعه مهندسی شیمی ایران ایفا می‌کنند. گزارش سال ۱۴۰۳ انجمن مهندسی شیمی ایران نشان می‌دهد ۳۵ درصد از اختراعات ثبت شده در این حوزه متعلق به پژوهشگران دانشگاه‌های رتبه ۴ تا ۶ بوده است.

نقش دانشگاه‌ها در پیشرفت مهندسی شیمی ایران

دانشگاه‌های ایران به عنوان موتور محرک توسعه علمی و صنعتی کشور، نقشی بی‌بدیل در پیشرفت مهندسی شیمی ایفا می‌کنند. بر اساس گزارش انجمن مهندسی شیمی ایران در سال ۱۴۰۲، ۶۵ درصد از نوآوری‌های فناورانه در صنایع شیمیایی کشور حاصل همکاری سه جانبه میان دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و بخش صنعت است. این مراکز آموزشی با ایجاد پیوند میان مبانی تئوریک و نیازهای عملیاتی، زیرساخت لازم برای حل چالش‌های کلانی مانند کاهش وابستگی به کاتالیست‌های وارداتی و بهینه‌سازی مصرف انرژی در پالایشگاه‌ها را فراهم کرده‌اند.

تحقیقات نشان می‌دهد سهم دانشگاه‌های ایرانی در تولید دانش مهندسی شیمی منطقه خاورمیانه از ۲۸ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۴۱ درصد در ۱۴۰۱ رسیده است. این رشد پرشتاب مرهون راهبردهایی چون تأسیس پارک‌های فناوری تخصصی، اجرای پروژه‌های کلان ملی و بومی‌سازی فناوری‌های حساس است. برای نمونه، توسعه نسل جدید رزین‌های تبادل یونی در دانشگاه صنعتی شریف، وابستگی صنعت آب به واردات این مواد را ۳۰ درصد کاهش داده است. اما به طور خلاصه نقش دانشگاه‌ها را می‌توان گفت:

• تحقیقات کاربردی: توسعه زیر ساخت برای کاهش وابستگی به واردات

• تربیت نیروی انسانی: تامین سالانه نیروی کار مهندس شیمی متخصص

• همکاری‌های بین‌المللی: عضویت در شبکه‌های پژوهشی مانند FIPER و AIChE

بیشتر بخوانید: "افراد موفق در رشته مهندسی شیمی"

دانشجویان رشته مهندسی شیمی به دلیل تنوع بسیار زیاد در مباحث علمی نیازمند دانشی فراتر از آنچه که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود دارند. به طور مثال دانشجویان و فارغ التحصیلان گرایش طراحی فرایند که یکی از پرطرفدارترین گرایش‌های مهندسی شیمی است به دلیل نزدیکی به مهندسی مکانیک نیازمند سپری کردن دوره‌های آموزشی بسیار تخصصی می‌باشند. گروه آموزشی پارس پژوهان تجربه‌ای بیش از یک دهه در برگزاری دوره‌های مهندسی شیمی دارد. آموزش اسپن هایسیس به عنوان یک پیش‌فرض برای هر مهندس شیمی در نظر گرفته می‌شود. اگر می‌خواهید رزومه شما نسبت به سایر رقبا درخشان باشد باید به خانواده اسپن شامل آموزش‌ اسپن پلاس و سایر نرم افزارهای شبیه‌سازی مانند نرم افزار کامسول، فلوئنت و متلب کاملا مسلط باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر از زمان و شرایط برگزاری دوره‌های آموزشی مهندسی شیمی با شماره 021- 88322992 در تماس باشید.

جمع‌بندی

ایران با دارا بودن ۹% ذخایر نفتی و ۱۷% گاز طبیعی جهان، نیاز مبرمی به نیروهای متخصص مهندسی شیمی دارد. دانشگاه‌های تهران، امیرکبیر و علم و صنعت با ترکیب آموزش آکادمیک و مهارت‌های عملی، بهترین بستر برای تربیت این نیروها محسوب می‌شوند. انتخاب بین این دانشگاه‌ها باید بر اساس علایق تخصصی (صنایع بالادستی نفت در مقابل فناوری‌های نوین) و رویکرد آموزشی (پژوهش‌محور در مقابل صنعت‌محور) انجام پذیرد. رشته مهندسی شیمی نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه نیز یک رشته محبوب و بسیار کاربردی است.

نویسنده: علی بهرام همدانی، کارشناس ارشد مهندسی شیمی-فرآیند